Odleżyny – objawy i przeciwdziałanie

Odleżyny, choć z pozoru wydają się jedynie problemem skórnym, w rzeczywistości mogą prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, włączając w to infekcje i martwicę tkanek. Stanowią poważne zagrożenie szczególnie dla osób o ograniczonej mobilności, starszych oraz obłożnie chorych. Jakie są objawy odleżyn i jak je leczyć? Warto też zapoznać się z zasadami profilaktyki, które mogą pomóc uniknąć tego uciążliwego problemu.

Odleżyny – co to takiego?

Odleżyny to obrażenia, do których dochodzi w wyniku długotrwałego tarcia lub nacisku na skórę i tkanki miękkie. Te urazy skórne często rozwijają się u osób, które spędzają długi czas w jednej pozycji, co prowadzi do zmniejszonego przepływu krwi i niedotlenienia tkanek. W początkowych stadiach odleżyny mogą się objawiać zaczerwienieniem i obrzmieniem skóry, a następnie pojawiają się otwarte rany, owrzodzenia czy nawet martwica tkanek. Ich wygląd może się różnić w zależności od stopnia zaawansowania i lokalizacji na ciele, ale zawsze wymagają one specjalistycznej opieki medycznej.

Rodzaje odleżyn

Rodzaje odleżyn mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów, zazwyczaj uwzględniających stopień zaawansowania zmian skórnych oraz głębokość uszkodzeń tkanek. Jedną z popularnych klasyfikacji klinicznych jest podział według skali Torrance’a:

• stopień I – pierwsza faza, w której odleżyna manifestuje się jako rumień lub zaczerwienienie blednące pod wpływem ucisku, przy zachowanej ciągłości naskórka;
• stopień II – zaczerwienienie nie blednie pod wpływem ucisku, może się też pojawić obrzęk i przerwanie naskórka; odleżyna przybiera różną postać: płytkiego owrzodzenia, pęcherza wypełnionego treścią lub otarcia;
• stopień III – dochodzi do uszkodzenia skóry, pojawiają się otwarte rany z tzw. kieszeniami lub tunelami;
• stopień IV – powstaje ubytek pełnej grubości skóry i tkanki podskórnej, a na dnie odleżyny można zauważyć martwicze masy;
• stopień V – martwica wnika coraz głębiej, czasem może dotyczyć nawet kości i stawów.

Odleżyny można klasyfikować także ze względu na lokalizację, co jest istotne dla odpowiedniego planowania profilaktyki i leczenia.

Odleżyny na plecach

Plecy są jednym z najczęstszych miejsc pojawiania się odleżyn, zwłaszcza u osób spędzających długie godziny w pozycji leżącej. Odleżyny na plecach początkowo charakteryzują się zaczerwienieniem skóry, które może się stopniowo pogłębiać i prowadzić do otwartych ran. Jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki, skóra na plecach staje się podatna na owrzodzenia i bolesna w dotyku.

Odleżyny na pośladkach

Pośladki są szczególnie narażone na odleżyny u osób leżących, zwłaszcza jeśli nie zmieniają pozycji. Odleżyny na pośladkach charakteryzują się początkowo zaczerwienieniem skóry, które może prowadzić do pojawienia się owrzodzeń. Osoby z odleżynami na pośladkach często odczuwają ból i dyskomfort podczas siedzenia lub leżenia.

Odleżyny na głowie

Odleżyny na głowie, choć rzadsze niż na innych częściach ciała, również mogą się pojawiać – szczególnie u osób z ograniczeniami ruchowymi. Charakteryzują się tym, że pojawiają się w obszarach kontaktu skóry z podłożem – na przykład w okolicach potylicy lub karku. Osoby z odleżynami na głowie często doświadczają bólu i dyskomfortu, zwłaszcza podczas snu.

Czarna odleżyna na pięcie

Czarna odleżyna na pięcie to zaawansowany etap odleżyny, który charakteryzuje się głębokim uszkodzeniem tkanek, włączając w to tkankę podskórną i mięśnie. Czarna barwa odleżyny wynika z martwicy tkanek. Odleżyny na pięcie mogą być bardzo bolesne i trudne do leczenia, zwłaszcza gdy dochodzi do infekcji. Osoby z odleżynami na pięcie często mają trudności z chodzeniem i odczuwają ból nawet przy najmniejszym ucisku.

Odleżyny powstają także w innych miejscach – na przykład w okolicach kości ogonowej, łokci, stawu biodrowego, na kostkach nóg czy łopatkach.

Jak powstają odleżyny? Przyczyny

Przyczyną odleżyn jest długotrwały ucisk na skórę, który prowadzi do ograniczenia przepływu krwi i dostarczania tlenu do tkanek. Dawniej uważano, że zamknięcie krążenia występuje przy nacisku przekraczającym 20 mmHg, jednak obecnie wiadomo, że niższe wartości również mogą się przyczyniać do tego zjawiska – szczególnie jeśli nacisk utrzymuje się przez dłuższy czas. Podczas zamknięcia światła naczyń krwionośnych dochodzi do uszkodzenia mikrokrążenia, co powoduje przesuwanie się śródbłonka względem struktur głębszych. Te uszkodzenia prowadzą do niedotlenienia tkanek, co z kolei może skutkować powstaniem odleżyn.

Warto dodać, że u osób unieruchomionych, leżących na łóżku lub poruszających się na wózku inwalidzkim, kontakt ze sztywną powierzchnią może być jedną z głównych przyczyn powstawania odleżyn.

Do czynników zwiększających ryzyko odleżyn można zaliczyć:

• wiek powyżej 75 lat,
• zaburzenia masy ciała – w tym zarówno niedożywienie, jak i nadwagę,
• choroby naczyniowe, takie jak cukrzyca czy miażdżyca,
• utratę czucia wskutek neurologicznych lub neurodegeneracyjnych schorzeń,
• nietrzymanie zwieraczy,
• stan skóry – na przykład nadmierną wilgotność lub suchość skóry.

Ważnym czynnikiem, o którym także należy wspomnieć, jest upośledzenie odczuwania bodźców zewnętrznych, jak ma to miejsce w przypadku pacjentów z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Powoduje ono trwałą utratę czucia w obszarze ciała objętym paraliżem, co oznacza, że pacjenci nie odczuwają bólu nawet w przypadku powstawania ran czy uszkodzeń skóry. Brak czucia bólu uniemożliwia również uruchomienie mechanizmu obronnego organizmu, który normalnie sygnalizuje potrzebę zmiany pozycji ciała, co sprzyja zapobieganiu powstawaniu odleżyn.

Odleżyny – pierwsze objawy

Pierwsze objawy odleżyn, czyli te w początkowej fazie, mogą być subtelne i łatwo je przeoczyć. O tym problemie może sygnalizować zaczerwienienie skóry w miejscach narażonych na ucisk. Jest to zwykle pierwszy sygnał, że skóra jest podrażniona i narażona na odleżyny. W tym przypadku należy natychmiast podjąć działania zapobiegawcze. W dalszych stadiach, kiedy uszkodzenie skóry się pogłębia, mogą się pojawić otwarte rany, owrzodzenia, a nawet martwica tkanek.

Leczenie i pielęgnacja odleżyn

Jednym z podstawowych kroków w leczeniu odleżyn jest zmniejszenie nacisku na obszar dotknięty problemem. Należy jak najczęściej zmieniać pozycję pacjenta z leżącej na boczną lub siedzącą, tak aby zmniejszyć nacisk na zagrożoną odleżynami część ciała. Wykorzystuje się również specjalne materace przeciwodleżynowe, które rozkładają ciśnienie na większej powierzchni ciała.

Kolejnym ważnym elementem leczenia odleżyn jest dbanie o odpowiednią higienę skóry. Skóra wokół odleżyny powinna być regularnie myta i osuszana, tak aby zapobiec infekcjom. W tym celu stosuje się delikatne środki myjące, a także preparaty wspomagające gojenie i dezynfekcję ran, takie jak aerozol na rany, który przyspiesza proces gojenia, zmniejsza odczuwanie bólu oraz zapobiega zakażeniom. Ważne jest również unikanie tarcia lub pocierania skóry, co może prowadzić do dalszych uszkodzeń.

W przypadku odleżyn otwartych stosuje się specjalne opatrunki lub maści przyspieszające gojenie ran. Mogą to być opatrunki hydrokoloidowe, hydrożele, alginiany czy rany wypełnione specjalnymi żelami lub piankami, które wspomagają gojenie i zapobiegają infekcjom. Ważne jest regularne zmienianie opatrunków i monitorowanie postępu gojenia się ran. W tym celu warto sięgnąć po specjalistyczne produkty, takie jak gotowe zestawy do zmiany opatrunków i leczenia ran, które zawierają wszystkie niezbędne akcesoria.

Jak zapobiegać odleżynom? Działania profilaktyczne

Przestrzeganie odpowiednich zasad pielęgnacji skóry oraz stosowanie profilaktyki może również pomóc w redukcji ryzyka wystąpienia odleżyn. Podstawowe działania profilaktyczne obejmują:

• regularne zmiany pozycji ciała pacjenta,
• utrzymywanie skóry w czystości,
• stosowanie specjalnych poduszek antyodleżynowych lub materaców przeciwdziałających odleżynom,
• regularne kontrolowanie stanu skóry wrażliwych obszarów ciała,
• zachęcanie do aktywności fizycznej, jeśli to możliwe, w celu poprawy krążenia i kondycji skóry,
• przestrzeganie zasad zdrowego żywienia i nawadnianie organizmu, tak aby zapewnić skórze niezbędne składniki odżywcze do regeneracji i ochrony.

Stosowanie się do powyższych zaleceń może zmniejszyć ryzyko wystąpienia odleżyn u osób narażonych na ten problem.